ŻYCIE W UKRYCIU – odsłona 66, Sławomir Matusz, Grzegorz Cieślak

Sławomir Matusz – poezja

96 krzeseł i róż (fragment poematu)

Pamięci ofiar katastrofy w Smoleńsku

Motto:
najokrutniejszy miesiąc to kwiecień
na przykład wtorek 9 kwietnia 1940
Wielka Sobota lub sobota 10 kwietnia 2010

1.
z obrazu Matejki wychodzi Stańczyk
patrzy na szczątki pod Smoleńskiem
i nasłuchuje wieści spod Orszy
wygląda awangardy (przedniej straży)
hetmana Ostrogskiego
która może nadejść od strony Katynia
Gniezdowa lub królewskiego Witebska
zaciężnej jazdy starosty Świerczowskiego
wojsk Herkulesa Radziwiłła
czyja krew barwi wody Dniepru – pyta
dokąd ona płynie? co przyniesie
jak skończę mój śpiew?

wszędzie smród palonej gumy i ludzkich ciał
porozrzucane krzesła fotele i pióra
husarskich skrzydeł dymią wielkie gondole
silników słychać przekleństwa po rosyjsku
i wystrzały biją dzwony Soboru
Zaśnięcia Matki Bożej
i Kościoła Niepokalanego Poczęcia

zamknięta klamra życia kobiety
od poczęcia do zaśnięcia

pędzi gdzieś na koniu oszalały Wasyl
Matka Boża przysnęła a jej synowie i córki
dzieci Wisły i Bugu Dniepru i Dźwiny
leżą w błocie śnięte jak ryby
strącone gradem połamane nogi
krzeseł foteli końskie nogi i obcięte ręce
i głowa gdańskiej tramwajarki żółte forsycje
i tatarskie siodła pylą brzozy a we mgle
czuwają anioły Marka Segala
kto je tu przyniósł? kto je tu przywiódł?

Niezawisłość, ukamienowana

sędzi Beacie Chmielnickiej

sędzia jest niezawisły nie zawiśnie
nigdy choćby sam wielu
niewinnych ludzi powiesił

sędzia orzeka o winie
a nie wyjaśnia prawdę
bo sam o niej stanowi

prawda jest po to
żeby bić ją po genitaliach
rozpalonym żelazem

rodzina źródłem wszelkiego
zła więc chwali rozwiązłość
rozwiązać można wszystko

i każdego spętać zaszyć mu usta
własną gębę napełnić gwoździami
fałszywych oskarżeń

nie zależy od nikogo
od Boga bo Boga przecież
nie ma bo jest kasta sędziów

która sądzi ukrzyżowanego a
zmartwychwstałego przygniata
kamieniami surowych wyroków

Lucyfer nosi imiona i nazwiska
wielu polskich sędziów
mogę je wyjawić ludziom

i Bogu

Wiersz na rocznicę ślubu

1.
Iwona
Paluch

Boży
brutalnie

obcięty zamknięty
w mojej dłoni

podnoszę go
do ust całuję

poduszkę
by więcej

nie krwawił
jego ślad

na czole moim i Jasia

1.
mił-
ość

ukłucie w lewy bok
dlatego boli

kiedy śpisz
zasłaniasz mi ranę

udem

23 kwietnia 2021

Jasiu na biomie

wygląda jak kosmonauta
owinięty rurkami kablami
otoczony różnym migającym
i pulsującym w mroku sprzętem

stoję obok Iwony
łkam i modlę się

oby wrócił
z tej podróży

żeby nie spłonął
wchodząc do atmosfery

bądź ostrożny
Jasiu!

wracając do nas
żywych

Jasiu w moim sercu

żegluje
prawdziwy Jonasz
z niego

a Jonasz
to po hebrajsku
gołąb

kiedy sztorm ucichnie
delikatnie położę go na łonie
Iwonie

* * *

(…) Ta poezja, choć brzmi bezbronnie, ma swoją siłę. I w tym momencie historycznym wpisuje się jako głos ważny, głos kronikarza dziejów, który jest przy tym wszystkim poetą... który patrzy, rozumie, pamięta. Tak, poeta pamięta. Wkłada nierzadko maskę, udaje trochę klowna, trochę kuglarza słowami, by w znośny sposób pokazać życie „nie do zniesienia”. A ostrze jego ironii tnie skutecznie. Oddziela precyzyjnie fałsz, obłudę, kłamstwo... od prawdy (…)

(…) porywa się (jak szaleniec z motyką na księżyc), by zmienić dookolny świat. Na zgliszczach deptanych wartości trzeba odbudować rzeczywistość lepszą. Jest przekonany, że właściwie trzeba powrócić do starego, sprawdzonego prawa, jego zasad i miar. I to będzie odbudowa wspólnego domu. Zepsuty nasz świat musi być zastąpiony nowym. Jak mało, kiedy ogromnie potrzeba zmian. Burzyciele niech ustąpią, przekupni sędziowie również.

ks. Janusz A. Kobierski

* * *

Przed Sławomirem Matuszem idzie fama poety niepokornego, człowieka nieprzewidywalnego, a więc niebezpiecznego, raptusa bezwzględnie walczącego o prawo do manifestowania własnej niepowtarzalności i suwerenności. Za Matuszem idzie, i idąc świadczy o nim, kilkanaście już zbiorów wierszy, budzących rozmaite, nierzadko skrajnie rozbieżne opinie krytyków i recenzentów. Ktoś chwali poetę za prostotę i komunikatywność wierszy, ktoś inny pisze o ruchliwości i niepochwytności sensów obecnych w jego tekstach, ktoś zachwyca się stoickim spokojem i dystansem, jakiś inny ktoś wyznaje z mieszaniną obawy i podziwu: „bardziej agresywnego poety jeszcze nie czytałem...”. (…)

Jaki więc jest ten „prawdziwy poeta”, którego wcześniej nazwaliśmy – za Matuszem – dość poetycko: banitą i szamanem. Proszę bardzo… Prawdziwy poeta proste prawdy wyraża prostym językiem, „by nie narazić ich na szyderstwo” (Posuwanie), zdobywa wiedzę techniczną i praktyczną, umie wbić gwóźdź, zmienić żarówki, zaopiekować się chorym, zajmuje się „ekonomią, medycyną i techniką”, ponieważ „używa ich w wierszu” (Portret), jest „mistrzem śmierci”, obcuje z nią na co dzień, choćby w postaci „literatury uwięzionej w pismach literackich” (List do Piotra Zaczkowskiego). Prawdziwy poeta chociaż pisze o śmierci, to jednak chce być kreatorem życia. Poeta tęskni: moja tęsknota próżna i pusta by świecić własnym światłem i odbicie c i e m n e każdej figury wydobyć (Ja przed deszczem).

Wiersze S. Matusza, poety prawdziwego, poety tego, „co boli i zawstydza” (Posuwanie), poety – eksperta od samotności, poety traumy i odchodzenia, poety miłości i rodzicielstwa, poety wiary i nieufności są świadectwem nieustannego wyboru pomiędzy „ja” i „my”. Dramatyzm tej sytuacji bierze się z jednej strony z przekonania, że „wiersze nie lubią tłumów” (Posuwanie) a poeta blichtru kultury masowej, z drugiej zaś strony z naturalnej dla poety chęci bycia przeczytanym, na tęsknocie „by świecić własnym światłem”, dodajmy – w czyjejś czułej, rozumiejącej i akceptującej obecności. W gruncie rzeczy w zmaganiu tym manifestowane jest pragnienie spotkania – w życiu i w wierszu – drugiego. Pragnienie spotkania kameralnego, odbywającego się w ciszy.

Krzysztof Kuczkowski

* * *

Jest w poezji Sławomira Matusza coś, co wynosi nic nieznaczący z pozoru szczegół do wartości, która zmusza do zamyślenia, usuwając jednocześnie w cień rzeczy – mogłoby się wydawać – istotniejsze.

(…)Z twórczości Matusza płynie także trudna sztuka wybaczania i miłosierdzia – w przejmującym wierszu Łączka podmiot mówiący tuż przed śmiercią zwraca się do Boga, by w modlitwie błagalnej przeprosić za winy… oprawców: „przepraszamy cię Boże / za te grzechy / niechciane”. To jedno z najpiękniejszych zdań we współczesnej poezji, wciąż aktualne i potrzebne zwłaszcza dla tych, którzy takich słów nie potrafią lub nie chcą powiedzieć. Trudna i z ludzkiego punktu widzenia często niezrozumiała liryczna teologia Matusza wpisuje się we wzorzec ustanowiony przez Chrystusa na krzyżu: „Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią” [Łk 23,34] (…)

Utwory Sławomira Matusza rozświetlają mroki duszy, mimo opisywanych nieprawości mają w sobie wiarę w człowieka, odświeżone zostają w nich bowiem kategorie szczerości i prawdy, główne składniki tworzące tę mowę wiązaną. „I to wystarczy”.

Tomasz Pyzik

* * *

(…) poezja według Sławomira Matusza jest czynnością życiową, „fizjologiczną” potrzebą języka i sumienia. Wydaje się, że każdy jego wiersz jest „sprowokowany” przez kronikę wydarzeń niezmyślonych i do niej tak czy inaczej należy. (…)

Ciekawe byłoby prześledzenie, jak Matusz wprowadza do swoich wierszy Ewangelię. Osoba i nauka Jezusa Chrystusa jest jak najdalsza od świętoszkowatości i sacropodobnej politury. Matusz znajduje Go w drodze i tam, gdzie wielu z tych, którzy mienią się chrześcijanami, nie spodziewa się spotkać Nazarejczyka i Jego naśladowców.

Poezja ta wypowiada się i nastraja po swojemu, ale trudno oprzeć się wrażeniu, że jej twórca kontynuuje (na szczęście rozsądniej, nietragicznie) ideę „życiopisania”. Z wierszy Matusza wychylają się jego poetyccy patroni, legendy okresu powojennego: Andrzej Bursa, Rafał Wojaczek, Edward Stachura, Ryszard Milczewski-Bruno. Kazimierz Ratoń. Widać, że Matusz nie bez dramatycznych zmagań przezwyciężył pęd ku autodestrukcji. Cokolwiek się dzieje, on nie pozwala wytrącić sobie, wytracić, zatracić poczucia godności. Nie zapomniał lekcji chodzenia.(…)

Zbigniew Chojnowski

Grzegorz Cieślak – multimedialny kolaż, zdjęcia Tytus Żmijewski

* * *

Zwieńczeniem różnych poszukiwań i działań Grzegorza Cieślaka stała się samodzielna placówka eksperymentalno-artystyczna. W 2002 roku założył własną instytucję pn.„Współczesne Biuro Osobiste”. Ten  autorski projekt kryje w sobie wielowątkową refleksję na temat  „własnego mieszkania”. Realizacja powstała w ciągu 8 lat w zajmowanym przez artystę lokalu  przy ul. Jagiellońskiej w Bydgoszczy, stając się symbolem domu –  siedliskiem –  miejsce do pracy i odpoczynku dla kobiety i mężczyzny. Stworzone tu obrazy, meble, przedmioty kształtują osobliwą przestrzeń „znalezisk”, rzeczy przyniesionych z ulicy, ze śmietnika i z wyobraźni. Mieszkanie zaprojektowane zgodnie z kanonem własnej estetycznej wrażliwości stało się  odrębne, „niezależne” – własne. Wnętrze pokoju o powierzchni 30 m2 zyskało nową jakość, jakby zamknięta przestrzeń otworzyła się na inny wymiar. Dom stał się laboratorium subkultury człowieka badającego swoją tożsamość. Słowa: pobyt i obecność mają tu podtekst egzystencjalny i duchowy. Słowo „mieszkać” zyskuje w tym kontekście szczególne znaczenie. Pytanie: co oznacza mieć swój dom? wobec zagrożenia bezdomnością staje się zagadnieniem twórczym. Określenie indywidualnej – artystycznej formuły dla bycia „mieszkańcem miasta” i  „lokatorem domu” jest próbą definicji własnej odrębności. Program tej postawy to: Znalezienie siebie w zbiorowości ludzi anonimowych. Z mozołem artykułowana przez Grzegorza Cieślaka filozofia twórczej prywatności jest osobistym manifestem człowieka osobnego, artysty myślącego i działającego poza konwencjami, kogoś kto nie chce zginąć w tłumie. 

Jacek Soliński