ŻYCIE W UKRYCIU – odsłona 128, Wojciech Banach, Irena Kużdowicz

Wojciech Banach – poezja

z tomu Warkocz, 2020

Warkocz

Od dawna
niczym nagły iskrzący pomysł
pojawiał się w moich snach

spięty z jednej strony
kokardą w granacie
z drugiej – odwróconą gwiazdą
której twarzy mogłem się jedynie
domyślać

raził chwilowym blaskiem
i znikał

nigdy nie zdążyłem dotknąć go
ani poznać imienia

przypominał
rozrastający się miraż
grożący pętlą
splecioną z wielowątkowej historii

tłumaczący sny
snuli hipotezy o tajemniczej kobiecie
lub komecie zwiastującej nieszczęście
a ja kolejny raz z szaloną nadzieją
błądziłem ukryty
między ziemią a niebem

Błędy i korekty

Od kiedy zwariowałem
czuję się coraz zdrowszy

Oduczyłem się pielęgnowania kwiatów
i uśmiechania do wirtualnego księżyca

któremu wolno odprowadzać Cię
i doprowadzać do centrum

Przestałem pamiętać o ostatniej puszce
Coca-Coli Vanilla z limitowanej serii

ale gdy otwieram drzwi od lodówki
czuję jak mnie przytulasz

również zielonym długopisem w wierszach
i oczywiście masz rację -

myślniki powinny być długie
imiesłowy z nie piszemy łącznie

odległości należy wyrównywać
a pewne imiona pisze się razem

Wiem że to nie jest prawda
z tamtej wymyślonej bajki

ale czy moje błędy
jeszcze podlegają Twojej korekcie?

Późna – wczesna wizyta

Obok snu
pojawiłaś się dopiero
nad ranem
kiedy miałem problem
z identyfikacją faceta w lustrze

nie interesują mnie
przyczyny twoich odwiedzin
choć widzę
że jesteś dziewczyną z mojej
książki
więc powinniśmy znać się

ostatecznie możesz
zostać
tylko nie wyobrażaj sobie
że będę cię kochał

już nawet nie pamiętam
co to znaczy

Rozmowa z gwiazdą

Ile masz ramion do przytulania przyjaciół
odpychania psychofanów i astromaniaków
To przykre lecz wychowałem się wśród pięcio-
i sześcioramiennych ale o żadnej nie marzyłem
tak jak później o twoich cyckach wyeksponowanych
w necie niczym stołeczny pałac Kultury i Nauki
czy wieża Eiffla w paryskiej nocnej panoramie
przykrytych jedynie błyszczykiem na sutkach
o kształcie gumek ołówkowych Koch-i-Nor (o myszce
nie będziemy na razie gadać) w kolorze starej
miedzi lub kawy (do uzgodnienia) W młodości
wyobrażałem sobie udział w twojej galaktyce ale teraz
widzę mimo znacznie lepszej jakości
poligrafii i poprawionej rozdzielczości że nie widzę
jak widziałem Widocznie wzrok mi siadł
i jednocześnie uciekł (ciekawy paradoks) z wiekiem
lecz zmieńmy temat i wróćmy do ramion
pytań o warkocz lub znacznie mniej bezpiecznych
Ilu masz dzisiaj przyjaciół?

* * *

Ona i on wirtualnie

Poeta z Bydgoszczy, Wojciech Banach, jest autorem bardzo płodnym, wydał bowiem do tej pory ponad dwadzieścia książek i albumów, a debiutował w 1977 roku tomem wierszy Chwilowy obraz świata. Teraz ukazała się jego kolejna książka poetycka, opatrzona tytułem Warkocz, kierującym od razu czytelnicze skojarzenia ku erotyce, a jednocześnie astronomii, co podkreśla ilustrująca okładkę rozświetlona kometa, która przemierza gwiaździste niebo.

Rozpoczynający książkę utwór Kobiety wirtualne wyraża wprost następującą tezę: „Erotyki i wiersze miłosne / należy pisać jedynie dla kobiet / wirtualnych”, jako że tak określone adresatki nie okazują emocji, nie są zazdrosne, „nie mają dylematów etycznych” ani innych problemów. Co prawda „takie wiersze / mogą stanowić zagrożenie”, ale autor przyznaje się, że nie jest poetą bezpiecznym.

W kolejnym wierszu wyjaśnia się pochodzenie tytułu tomu. Gruby czarny warkocz miała dziewczyna z ludowego zespołu pieśni i tańca, którą zafascynowany poeta ujrzał na „fotografii / w kalendarzu robotniczym / na rok 1959” (zwróćmy uwagę na tę autoironię). Od tej pory ta ozdoba dziewczęcej głowy pojawiała się w jego snach „niczym nagły iskrzący pomysł”. Ponieważ „nigdy nie zdążył dotknąć go / ani poznać imienia”, warkocz „przypominał / rozrastający się miraż”, a tajemnicza kobieta zaczęła kojarzyć się z kometą zwiastującą nieszczęście.

Sytuacje męsko-damskie stara się uchwycić i rozpoznać kolejna grupa wierszy. Okazuje się, że między kobietą a mężczyzną oraz grzechem a miłością w zasadzie nie ma różnic i nie zmienią tego żadne ograniczenia ani postanowienia. Bywają również takie kobiety, które nie chcą się zakochać (Ona mówi). Kwituje to ironiczna puenta: „miłość polega na braku symetrii”. W stylu „chwilo trwaj” utrzymany jest erotyk Kobieta i mężczyzna, mówiący o przytuleniu jako stanie zanurzenia w czasie, gdy „nic się nie zmienia / nic się nie liczy”. Natomiast ironią (ale i pesymizmem) podszyty jest wiersz Sytuacja liryczna o stanie oddalenia jej od niego o „2600 metrów w linii prostej”, który stale się powiększa („Podszedłem do biurka Są już 2603 metry”).

„Od kiedy zwariowałem / czuję się coraz zdrowszy” – wyznaje podmiot wiersza Błędy i korekty. Ten paradoks połączony z ironią wprowadza czytelnika w trudne relacje mężczyzny z kobietą, pełne błędów tego pierwszego. Można miejscami odnieść wrażenie, że ona jest nierealna, wirtualna bądź wymyślona. On następnie odpowiada na jej list i analizuje jej słowa, nie wiedząc, „co jest prawdą a co jedynie / mirażem chwilowo samotnej”. Wspomina też dawne uczucie, mając świadomość, że grał wtedy rolę dublera, nadal jednak czeka na jej powrót. Aura samotności panuje również w utworze Fetysze, którego podmiot błądził „po dworcach i kościołach” w poszukiwaniu swojej kobiety, jednak nie znalazł jej. Pociesza się, że nie będzie musiał w tej sytuacji być zazdrosny o innych mężczyzn, ale zasypiając w dalszym ciągu jej pragnie i czuje się jak przed egzekucją.

Nad ranem zaś odwiedza go dziewczyna z tej książki, jakby wyszła ze snu. On chce, żeby została u niego, ale nie pokocha jej, bo jako mężczyzna po przejściach nie pamięta, co to znaczy miłość. W necie pojawia się gwiazda, gdzie wyeksponowano jej cycki. Kojarzy mu się ona z dziewczyną z warkoczem, nie chce jednak pytać o jej dzisiejszych przyjaciół (ach ta wirtualna zazdrość).

Autor postanawia ćwiczyć się z pokory (ironiczne rozważania nad nieudanymi relacjami z kobietami) bądź z dyskrecji (roztrząsanie plotek na temat tych związków). Czasem przeżyje chwilowy odlot, gdy zatańczy z kobietą wolną i atrakcyjną, z całą jej lekkością bytu (Samarytanka). Pozostanie jednak nadal samotny, oddalony od niej, nie czując jej obecności nawet we śnie pod powiekami. Może jedynie pomarzyć o kąpiącej się w sukience i dzielącej się wilgocią albo powróżyć z ręki, czy z nim będzie. Chciałby też uniknąć kobiety, która nie miałaby odrobiny szaleństwa.

Przyznaje się, że nie miał czasu na umieranie, bo pochłaniało go życie, które opisuje w sposób metaforyczno-omowny (Przerwa w umieraniu). Chodzi tu oczywiście głównie o pogmatwane znajomości („Na pocieszenie / został flakon wody kolońskiej której nie wykorzystam / do końca życia”). Dalej więc tęskni za dziewczynami, których nie zna, spotyka się w karczmie na wyspie z kobietą, z którą miał nieudany związek, pielęgnuje kwiaty, „których nie wolno zrywać”, bądź roztrząsa poczucie winy.

Patrzy na świat „przez przydymione szkło”, z dystansem, zwracając się do kobiety podobnej do nawróconej na chrześcijaństwo poetki, Joy Gresham, a potem pociesza swojego Anioła Nadziei (paradoks plus pesymizm). Wspomina dwie kobiety, z którymi nie dało się żyć (pierwsza odeszła, druga nie chciała się zbliżyć), natomiast żyje z trzecią panią N.N. (z walizką i bałaganem w głowie). Polemizuje z inną, pozostając przy własnym zdaniu (niepokorne „ja pani nie przerywałem”). Analizując swoje dotychczasowe życie, dochodzi do wniosku, że najsłabsi zostają odstrzeleni.

Pozostaje mu jedynie pożądanie. Gdy składa jej życzenia, a chciałby się przy niej budzić („kot to ma / szczęście”). Gdy wplata erotyczne aluzje w żargon techniczny. Gdy relacjonuje w telegraficznym skrócie wiosenne wydarzenia („Zamiast kobietą / chcesz być dla mnie człowiekiem”). Gdy marzy o byciu z nią („W Parku Księżycowym / – dwoje na huśtawce”), a jednak odczuwa nieufność (pisząc o jej kuszącym kłamstwie).

Zdaje sobie sprawę, że czeka go wyboista droga, ale zapewnia, że swoją wybrankę przeprowadzi przez przeciwności („wchodzimy w trudny las / daj rękę i uśmiechnij się”). Wspomina z poczuciem winy minione błędy, do których namawia go diabeł (samobójczy skok z okna), pytając na ile ona jest dla niego „kobietą poezją śmiercią”. Równocześnie umawia się z aniołem, że nie zrobi już więcej nic złego. A w tle jest kobieta, z którą bywa od czasu do czasu i która „poczuła się jak produkt zastępczy”.

Tom Wojciecha Banacha kończy się nieco katastroficzną i surrealną wizją łodzi płynącej po rzece (Dziwna rzeka), z suchymi drzewami na brzegach, gdy ona i on leżą zmęczeni i „nadzy pod sztormiakami”. Wiersz ten można odczytać jako daleką reminiscencję Statku pijanego Rimbauda, a jednocześnie synekdochę życia.

Warto przytoczyć w całości lapidarny i dowcipny Erotyk poświąteczny, ładnie skrzący się grą słów i znaczeń:

Jeśli lubisz zupy
– zapraszam do rosołu

Na razie rozebrałem
choinkę

Warkocz Wojciecha Banacha to splot różnych ludzkich historii, na który składają się losy wielu związków męsko-damskich – i tych realnych, i tamtych wyobrażonych bądź przyśnionych. Wspólnym mianownikiem jest dla wierszy bydgoskiego poety pewien osad niespełnienia czy nieporozumienia i niedopasowania, klimat oddalenia, utraty i samotności. Relacje międzyludzkie są bowiem tym obszarem, w którym dochodzi do konfrontacji różnych postaw, wizji świata, oczekiwań. I nie zawsze wystarczy samo „kochajmy się”, bo podobno diabeł tkwi w szczegółach. A jednym z nich jest właśnie ten nieoczywisty warkocz z przeszłości lub kosmosu, któż to tak naprawdę wie.

Marek Czuku

Irena Kużdowicz – obrazy

*     *     *

Oto modelka. Brunetka o dużych, ciemnych oczach. Obserwujemy ją z boku, dostrzegając jak fakturalne płaszczyzny światła, wyraziście i twardo, modelują jej twarz o egzotycznej urodzie, a śniadą karnację podkreśla skrawek wrzosowej sukni. Albo ta rudowłosa, z lusterkiem i ludowym ptaszkiem w dłoniach. Tak naprawdę przykuwa nasz wzrok bujnymi lokami w gamie brunatności i czerwieni, odziana w ciemne fiolety, na tle szmaragdów i zielonkawości, przenikających się wzajemnie w barwnych strugach. Jeszcze młodziutka blondynka, o trójkątnej twarzy i kapryśnej, zmysłowej urodzie, której jasną karnację i całą sylwetkę przenika rozgrzane, letnim światłem, powietrze. Rozmywa ono kontury i rozbiela barwy, wzbudzając wątpliwości, co do realnego istnienia tej postaci.

*     *     *

Raz farba olejna, grubo i fakturalnie nałożona na płótno, buduje z płaszczyzn syntetyczną sylwetkę kobiecą, wraz z najbliższym jej otoczeniem, gdzie kolor sugeruje pejzaż, a rzadko – poprzez jeden element – wnętrze. Kiedy indziej natomiast, ta sama farba spływa z powierzchni płótna barwnymi strugami, które nakładają się na siebie, przenikają i błyszczą. Wtedy, dzięki powstałemu bogactwu kolorów, walorów, różnym połyskom i fakturom, płótno upodabnia się do półszlachetnego kamienia, albo masy perłowej. A kobieta, stworzona z tej samej materii, co otoczenie i wszystkie elementy przedstawienia, wyłania się z tej różnorodności tym bardziej, im wnikliwiej patrzymy.

Hanna Strychalska