ŻYCIE W UKRYCIU – odsłona 79, Zdzisław Pruss, Jarosław Pruss

Zdzisław Pruss – poezja

Z notatnika kundla

w uwierającym kagańcu głodu
tropiąc resztki sumienia
i kości niezgody
przemykam się po wysypiskach
podgryzany przez mróz
kąsany przez słońce łaszę się do śmietników
i zatrzaśniętych bram
zlizuję cienie na murach
obwąchuję wczorajszy dzień

okrutnie wolny
cudownie bezdomny
nie macham ogonem
bo nie znam wdzięczności
bezgranicznie samodzielny
nie jestem na zawołanie
bo nie mam imienia

a gdy
przyśni mi się czasem
łańcuch
buda
I pański kij na grzbiecie
czuję jak moje psie serce
podchodzi do gardła
i chce mi się
wyć

* * *

uchodzą ze mnie zwierzęta
opuszczają po kolei
gołąb dawno wyleciał z serca
końskie zdrowie też diabli wzięli

uciekł orzeł przez reszkę przegrany
i już wilkiem nie patrzy mi z oczu
nawet te od liczenia barany
zdążyły czmychnąć przed nocą

Między stacjami

łączy nas tylko
słowo – niepalący
i kolor pani oczu
zbliżony do mojej walizki

gdy prostujemy nogi
to łączy nas jeszcze
słowo – przepraszam
i krajobrazy za oknem
pokrywające zmieszanie

więc dlaczego jedziemy
do tego samego miasta?
widocznie ktoś z nas zbłądził
proszę pani

Pogodna starość

w domu pogodnej starości
wszystkie pary tańczą

panie idą do środeczka
panowie chwytają się
za rączki

wózkowicze klaszczą
życie jest piękne
a świat wspaniały

więc tańcz tańcz
nie odmawiaj
tańcz

w domu pogodnej starości
młodzi inaczej
uprawiają optymizm
specjalnej troski

* * *

nie używa brzydkich słów
ani wyświechtanych porównań

nie powołuje się na filozofów
których nie zna

ani na doświadczenie
którego nie ma
ani na intuicję
ani na autorytety

nie owija niczego
w bawełnę

i patrzy mi prosto w oczy

bardzo lubię
z nim rozmawiać

z moim psem

okno

okno na świat
to okno na podwórze

i choć jest
rozleglejsza pustynia
od tej piaskownicy
i góry wyższe
od tego wieżowca

ale to są
szczegóły
niewarte zachodu

istotne są

krople deszczu
na szybie
i ta kałuża
na środku podwórka

tak samo ważna
jak ocean

rozlany na mapie
i trzymany w szufladzie

* * *

tyle poza mną
co kot napłakał
a koń by się uśmiał

tyle przede mną
co od pierwszej latarni
do końca ulicy

tyle we mnie
co łyżeczką z talerza
i duszkiem z butelki

przyjaciele moi
bardziej z rozkładu jazdy
niż z dobrego serca

kiedy krzesłem
rzucam o ścianę
jabłka nie tanieją
życie się nie zmienia

kiedy mówić mam
a nie o tobie
– – to nie mam wtedy
nic do powiedzenia

drugie dzieciństwo

w przeciwieństwie do
drugiej młodości
nie sieje zgorszenia
i nie ma
wymagań

wystarcza mu

łopatka
grabki
i konewka

i żeby cmentarz był
niedaleko

i ten ktoś

komu chcemy
pograbić

koleje losu

nie mają rozkładu jazdy
wjeżdżają na przypadkowe perony
nie respektują semaforów

koleje losu

wiozą nas w nieznanym kierunku

gwiżdżą na pytania
o cel tej podróży
i czy będzie przesiadka

ta niepewność
bywa niekiedy nie do
zniesienia

co wrażliwsi
wyskakują
w biegu

(…) Nie ma tu nic przyjętego od innych, każdy wiersz osadzony jest na odrębności samoswojego myślenia i przeżycia świata, dla której to odrębności znajduje też Pruss własny język poetyki łączący powagę w nazywaniu dramatów świata z humorem i żartem językowym. I w tej kontaminacji powagi i humoru skrywa się sens podstawy poetyckiej, która ma prowadzić do rozbrojenia groźnej rzeczywistości. Jest to po trosze zabieg magiczny, szukanie ratunku przed możliwością rozpaczy, która zdaje się czyhać na człowieka. Niezwykle rzadko Pruss pozwala sobie na bezpośrednie nazwanie swoich leków, tym dramatyczniej zaś brzmi ich wyraz (…).

Właściwe Prussowi  okrucieństwo wyobraźni (tak!) jest formą zaklinania rzeczywistości, by nie ulec wymiarowi patetycznemu, który czyni człowieka bezbronnym. A Pruss jest przede wszystkim orędownikiem ludzkiego współ-czucia, współ-odczuwania ze wszystkimi, którzy czują się odrzuceni, poranieni, pokrzywdzeni i nie-piękni. To jeden z najbardziej przejmujących rusów tej poezji wspólnoty w niedoli, domagającej się uwagi dla wszystkiego, co mieści się w szarej strefie życia mało efektownego. Ale pamiętać trzeba, że w ujęciu Prussa owo współczucie (a odnosi się ono zarówno do świata ludzi, jak i do świata ludzkich rzeczy, przedmiotów) nie ma nic wspólnego z postawą sentymentalnej tkliwości czy naduczuciowości! Przeciwnie, wyobraźnia poetycka jest tu nastawiona głównie na potrzebę deziluzji, odsłaniania zasłon uczuciowych; Pruss szydzi, kpi, żartuje, grozę rozbraja humorem, w okrutny sposób pozbawia złudzeń i kamuflaży, bo paradoksalnie to okrucieństwo właśnie czyni silniejszym, jest samoobroną człowieka ściganego. Dzieckiem podszyty, pragnący mieszczańskiej wygody i spokoju, odmawia sobie ucieczki w wygodny świat iluzji, siły szuka w odrzuceniu wszystkiego, co mogłoby prowadzić do samookłamywania siebie. Pasja ta odnosi się także do sposobów mówienia o świecie, do języka, bo jeśli nie można rozbroić rzeczywistej grozy świata, to można chociaż rozbroić jej tworzydła językowe, konwencje z nadzieją, że wykpiony język świata rozładuje także negatywną dynamikę rzeczywistości.

Janusz Kryszak

Jarosław Pruss – fotografia

Zanim wczytamy się w wiersze tomiku Zdzisława Prussa Tylko tyle warto przyjrzeć się zdjęciu na okładce autorstwa Jarosława Prussa, wspaniale oddającego metafizyczność miasta, w którym być może mieszkają liryczne postaci stworzone przez poetę. Są nocne światła, pędzący zamazany tramwaj, nostalgiczny muzyk i uliczny mim. Ten wyciąga w naszym kierunku rękę, a twarz ukrytą ma pod maską, ale nie do końca.... Jego wyraźne oczy puentują całość, dokładnie tak, jak w wierszach.  

Ilona Słojewska

Jarosław Pruss jest mistrzem nastroju, który jest najważniejszy w jego zdjęciach. Reporter powinien chwytać nastrój chwili. On to potrafi i dlatego jego reportaże nie są statyczne.

Jerzy Rygiel

Śledziłem twórczość Jarosława Prussa jako reportera prasowego i fotografika od wielu lat, ale dopiero niedawno zorientowałem się, że duch poezji jego ojca bywa tu często obecny. Szczególnie w pracach bardziej osobistych, zlecanych same[1]mu sobie i wykonywanych z wewnętrznej potrzeby. Widzę w tych fotografiach, jak w wierszach Zdzisława, charakterystyczny rodzaj zamyślenia, anegdotę w pigułce, paradoksalność, uśmiech czasem przez łzy, liryzm trochę przewrotny, lekką ironię, a nade wszystko wnikliwą obserwację, dzięki której odkrywamy wokół nas coś osobliwego.

 Jacek Soliński